در موزه شهر رشت، تعداد پنج تخته فرش به نمایش درآمده که سال و محل بافت این قالیچه‌ها، بحث برانگیز شده است. این فرش‌ها که با نخ‌های ابریشمی بافته شده در سالن اصلی موزه در معرض دید عموم قرار گرفته است. در انتهای حاشیه سه قالیچه و لابه لای گل‌های این هنر ایرانی، نوشته «بلدیه رشت، دارالمساکین» همراه با یک عدد که نشانگر تاریخ بافت است، دیده می‌شود. بر روی دو قالیچه، عدد ۱۳۰۶ و بروی یک قالیچه عدد ۱۳۰۵ بافته شده و دو قالیچه دیگر بدون عدد است.
مسئول امور موزه‌های گیلان، درباره این قالیچه‌ها می‌گوید: این تخته فرش‌ها در انبار موزه بود و طبق اسناد اموال موزه، سازمان میراث فرهنگی وقت در سال ۱۳۴۷ خورشیدی، این قالیچه‌ها را خریداری کرده است ولی نام فروشنده در لیست اموال مشخص نیست.
میثم نوائیان، با بیان اینکه موزه شهر رشت به صورت دوره‌ای، اموال موجود در مخزن را به نمایش عموم می‌گذارد، ادامه می‌دهد: ۲۰ خرداد ۱۴۰۲ و به مناسبت روز جهانی صنایع دستی، مقرر شد این فرش‌ها از انبار خارج و در معرض دید عموم قرار گیرند. بر اساس شناسنامه اثر، این تخته فرش‌ها، توسط «دارالمساکین اداره بلدیه رشت» و توسط زنان تحت پوشش دارالمساکین بافته شده است.
نوائیان اضافه می‌کند: وجود این فرش‌ها، از این جهت مهم است که بدانیم اولا بافنده‌ها گیلانی بودند و ثانیا بلدیه رشت زنان بی‌سرپرست و نیازمند را مورد حمایت قرار می‌داده و به تعبیری به جای ماهی، ماهیگیری به ایشان می‌آموخت، تا توانمند شوند.
وی، اگرچه اطلاعات تکمیلی پیرامون دارالمساکین بلدیه رشت ندارد، ولی اظهار می‌کند: طبق قانون، وظایف شهرداری‌ها، تنها کار عمرانی و خدماتی نیست و به نظر می‌رسد بلدیه رشت در اوایل قرن، بیش از عملکرد فعلی، کارهای زیربنایی و فرهنگی انجام می‌داد. تاسیس «دارالمساکین» و «دارالایتام» ویژه زنان بی‌سرپرست و نیازمند و کودکان یتیم و حرفه آموزی به آنها و خرید تضمینی محصولات تولید شده، تنها یکی از اقدامات زیربنایی بلدیه رشت بوده است. این فرش‌ها سندی بر این مدعاست که بلدیه رشت برای زنان نیازمندی که حرفه‌ای بلد نبودند، کارگاه قالیبافی دایر کرده بود تا زنان بی‌سرپرست علاوه بر حرفه‌آموزی، برای خود درآمد کسب کنند.
مسئول امور موزه‌های گیلان یادآور می‌شود: حدود یک سال از نمایش این قالیچه‌ها در موزه مردم‌شناسی و باستان‌شناسی شهر رشت می‌گذرد و منتظریم شهردار و مدیران شهرداری زمانی برای بازدید این قالیچه‌ها اختصاص بدهند و از دارالمساکین بلدیه رشت بپرسند.
اطلاعات ما پیرامون زمان تاسیس دارالمساکین و عملکرد این اداره محدود به اخباری است که در روزنامه‌های آن دوران منتشر شده است.
بلدیه رشت در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۴ و آن زمان که هنوز عمارت فعلی بلدیه ساخته نشده بود، در یک مکان اجاره‌ای در «محله آفخرا» فعالیت می‌کرد.
آن زمان یکی از وظایف بلدیه طبق قانون، نظارت و کنترل بر بهداشت عمومی بود و بر امور نوانخانه‌ها، دارالمجانین، دارالمساکین و دیگر مراکز خیریه نظارت می‌کرد و در هزینه‌های جاری این مراکز مشارکت داشت. به‌عنوان نمونه برای فقرای دارالمساکین در زمستان ۱۳۰۴ هیزم و پوشاک مناسب تهیه می کند و آمار تعداد آنها هم ذکر شده است:« عده نفرات دارالمساکین رشت که از طرف مخارج بلدیه ماکول و ملبوس آنها داده می‌شود، مرد ۶۷ نفر، زن۴۰ نفر، دختربچه ۹ نفر و پسربچه ۹ نفر است و یک باب خانه هم اداره بلدیه برای جمع‌آوری فقرای جدید تهیه کرده است.» (روزنامه پرورش، چهارم و شانزدهم بهمن۱۳۰۴) وقتی بودجه یک سال مصوب برای سال ۱۳۰۵ بلدیه رشت را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم، رقم ۵۹۳ تومان بودجه برای دارالمساکین حتی بیشتر از بخش‌هایی همچون تنظیف شهر، هزینه اداری، اطفاییه و اداره بهداشت بلدیه بوده است. (همان روزنامه، ۱۳۰۵/۰۷/۱۵)
در دارالمساکین جز افراد ناتوان و بیمار، افراد سالم به‌ویژه زنان -که قادر به کارکردن بودند- در کارگاه‌های مختلف به کار گرفته می‌شدند. بررسی مطالب روزنامه‌های آن زمان نشان می‌دهد که علاوه بر فرش‌بافی، زنان با کارکردن در کارگاه‌های پارچه بافی و دیگر صنایع دستی توانمند می شدند. روزنامه پرورش در تاریخ چهارم خرداد ۱۳۰۵ می‌نویسد: « در دارالمساکین، شش دستگاه قالیبافی دایر بوده و برای اینکه زن‌های فقیر برای اینکه از شغل تکدی مستخلص سازند، به شغل قالی بافی داخل و قریبا ۶ تخته قالیچه به اتمام می رسد و ۶ دستگاه دیگر هم تهیه نموده اند. ۳دستگاه پارچه بافی دایر شده است و آقای زهری مدیر دارالمساکین نواقصات او را پیشنهاد نموده که پس از تکمیل نفرات مردانه و زنانه دارالمساکین لباس های وطن متحدالشکل تهیه نمایند.»
در روزنامه پرورش، اطلاعات جالبی درباره پارچه‌های بافته شده در دارالمساکین می‌خوانیم، مثلا کارکنان دوایر مختلف بلدیه رشت، لباس‌های متحدالشکل می‌پوشیدند. لباس‌هایی که پارچه آن در کارگاه پارچه‌بافی دارالمساکین تهیه شده بود: « در دارالمساکین بلدیه ۴ دستگاه نساجی، و ۲ دستگاه پاپیچ بافی و یک دستگاه لینت حاضر شده و چندین نفر از خواتین محترم به اتفاق زنان و دختران ساکنین، به پارچه بافی مشغول و از پارچه‌های بافته گذشته، لباس تابستانی سپور، عراده چی‌ها و مهتر و باغبان‌ها و اجزای اطفاییه را تهیه و تحویل نموده‌اند. و ۶ دستگاه قالیبافی نیز حاضر گردیده که دو دستگاه مشغول بکارند و دستگاه‌های دیگر قریبا بکار انداخته می‌شوند و چندین نفر هم از خواتین محترم باتفاق زن و دخترهای دارالمساکین مشغول به بافتن قالی‌های مرغوب هستند.» (پرورش س۵ ش۴۲۸ یکشنبه ۱۳۰۷/۰۶/۱۳)
رضا نوزاد، پژوهشگر تاریخ مطبوعات نیز با اشاره به بافت قالیچه توسط دارالمساکین به نقل از روزنامه پرورش (سال۳، شماره ۱۳۹ مورخ ۱۰تیر۱۳۰۵) می وید: «نفرات زنانه دارالمساکین یک جفت قالیچه به اتمام رسانیده و تحویل دائره مباشرت بلدیه نموده‌اند.»
به گزارش ایسنا، در ابتدای این قرن، بخاطر حوادثی همچون بمباران‌های متعدد رشت توسط روس‌ها از یک سو و قحطی‌های گسترده در کشور و مهاجرت بسیاری از هم میهنان به گیلان برای کار در مزارع، شاهد ازدیاد مساکین و کودکان بی‌والد هستیم. مضاف بر آن بسیاری از کارگران ایرانی که در سکوهای نفتی در باکو کار می‌کردند، بخاطر مشکل تابعیتی توسط دولت شوروی، رانده شده و گاهی به گیلان سرریز می‌شوند. بنابراین، شرایط شهر رشت در آن دوران بسیار بغرنج بوده و این تدبیر بلدیه برای حرفه‌آموزی به مساکین و خرید تضمینی کالاهای تولید شده وطنی بوده است.
(برای مطالعه بیشتر درباره بودجه‌های دارالمساکین و سیر اقدامات این اداره زیر نظر بلدیه رشت، رجوع شود به تاریخچه بلدیه رشت، محمود نیکویه)
خبرگزاری ایسنا مطالب درج شده در روزنامه‌ها در مورد دارالمساکین را به همان صورت که بوده آورده و ویرایشی روی آن انجام نشده است.
انتهای پیام
نظر شما